Günümüzde karikatür yarışmaları oldukça fazla. Her yıl sürekliliğini de koruyor. Dünyanın bir çok yerinde ulusal ve uluslararası olarak düzenlenen bu yarışmaların bazıları gelenekselleşmiş. Bienal olarak iki yılda bir yapılan ve devamlılık sunanları da bu kategoride değerlendirebiliriz.
Bazıları da farklı organizasyonlar/kurumlar tarafından bir veya birkaç kez yapılabilmekte. Bir de her yıl çeşitli nedenlerle (örneğin; anma, kutlama, yıldönümü gibi...) bir defaya özel ya da birkaç yılda bir yapılanları söz konusu.
Bütün bu karikatür yarışmalarının ortak özelliği; farklı alanlardaki yarışmalarda olduğu gibi, ödüllü olmalarıdır. Hepsinin ortak yanı, kazananları ödüllendirmeleridir. Bu ödüller çok çeşitli türde olabilmekte. Anısal bir eşya, plaket, belge olabileceği gibi, dereceye girenin özel durumu (örn. öğrenci ise..) dikkate alınarak günlük yaşamda kullanabileceği bir dijital ürün, kitap seti vb. gibi.. olabilmektedir.
Ödüllerde abartı veya aşırıya kaçılması..
Karikatür yarışmaları neden yapılır? Yapılmazsa olmaz mı?
Öncelikle yarışmaların hangi amaçla yapıldığına bakılmalı. Düzenleyici organizasyonlar, önce kendileri açısından tanıtım ve reklam yanını kullandıkları için tercih ederler. Bu tanıtımı sanatı kullanarak yapıyor olmaları doğaldır ve sanata katkı sağlamaktadır.
Katılımcı açısından ne gibi özelliği vardır? sorusuna verilecek yanıt da açıktır. Yarışmacının yaratıcılığına/üretimine katkı sağlar. Dolayısıyla bunun simgesel bir ödülünün olması, etkinliği her iki taraf açısından daha elverişli duruma getirir.
Bu tespitlere göre, ortada bir olumsuzluk gözükmüyor. Ancak, ödüllerde abartı veya aşırıya kaçılması, eğer parasal ödül varsa ve orada dengenin bozulması, sorununun da başlangıç aşamasını oluşturuyor. Asıl irdelenmesi gereken nokta burası.
Peki, parasal ödülde denge nasıl bozuluyor?
Karikatür yarışmalarında organizasyonlar hangi ülkede yapıldığına bağlı olarak, dereceye girenlerin tamamına olmasa da bir kaçına verilmek üzere parasal ödül koymaktadır. Buradaki paranın cinsi uluslararası ortak kurdan olabileceği gibi, ülkelerin kendi para birimlerinden de olabiliyor. Nakit ödülün sembolik özelliğinden çıkarılıp, eğer ekonomisi iyi bir ülke ise; tıpkı bir ikramiye sevinci yaşatacak kadar büyük miktar olarak belirlenmesi ne kadar doğru değilse, enflasyonist ortamda devinen bir ülkenin yarışmasında belirlenecek yüksek miktarda para ödülü de aynı olumsuz etkiyi yaratacaktır.
Uygulama böyle olunca artık yarışmacı bir süre sonra; yarışma şartnamesinde ilk baktığı "son tarih", "konu", "ödül" sıralamasını değiştirmeye başlayarak, ilk sıraya "ödül"ü yerleştirecek ve ödül miktarına göre konsantrasyonunu sağlama yönüne gidecektir. Çünkü, yine karikatür özelinde değerlendirirsek, karikatür yarışmaları ticari gelir elde edilen etkinlikler değildir, olmamalıdır. Eğer para ilk sırada kendini hissettirirse, olay amacından sapmış, çizerin mantalitesi farkında olmadan para miktarıyla uğraşır pozisyona gelmiş demektir. Bu da yarışmanın sembolik anlamına ters düşmektedir.
Eğitimde öğrencileri anlamsız yarıştırmak(!) gibi burada da çizerler, paranın belirlediği bir yarış içine girmiş oluyorlar ki, sorunlara eleştirel bakması gereken karikatürcünün mesleki etiğine de uymayacaktır.
Organizasyonlar nakit ödülü en düşük miktarda tutmalı, karikatürcü de yarışmalar dışında sanatı ve emeği ile gelir elde edebilmeli. Ticari kaygı yarışmalara taşınmamalı. Taşınırsa, para kazanıp-kaybetme söz konusu olacağından, çizerler arasında "benzer" savaşları(!), "kıskançlık", "çekememezlik", kazananı yapay "kutlama", kendini gereksiz "önemseme" gibi insana özgü doğal olan duygular içine girmesi olasıdır.
Yarışma organizasyonlarına benim önerim şu.
- Şartnamelerde "ödüller" bölümünü oluştururken, nakit/parasal ödüllerin ya çok çok sembolik olması ya da hiç verilmemesi,
- Ödül olarak, plaketle birlikte anı niteliği taşıyabilecek herhangi bir obje/nesnenin verilmesi,
- Para ödülü verilmesi düşünülse bile, bunun şartnamede belirtilmemesi ve organizasyon ya da sponsorlar tarafından sonradan belirlenecek herhangi bir miktarın sürpriz olarak verilmesidir.
- Kazananların törene katılmaları için ulaşım, konaklama ve yemek gibi giderlerinin mutlaka karşılanması. Katılamayanlara ödüllerinin posta/kargo ile gönderilmesi..
Böylece; para ikinci planda, sanatsal anlayış ön planda olacağı için çizerler arası yaşanması olası her tür olumsuzluğun da önüne geçilmiş olacaktır.
Büyük ödül 100 Lira..
Bugünün ekonomik koşullarında ülkemizde bir yarışmanın birincilik para ödülünün 100 TL (100 birim) olduğunu düşünün! Sizce (siz de dahil olmak üzere) bu yarışmaya kaç karikatürcü sanatsal bakış açısıyla, büyük bir üretim heyecanıyla katılır? Ya da katılmak ister?
Bu sorunun yanıtını belirleyen nicelik değer ne kadar düşükse, çizerler açısından niteliğin de o derece düşük olduğu yansıyacaktır.
Sanatın ön planda olması, çizerlerin nitelikli vizyona sahip olarak bir arada olması için her çizerin öz eleştiri yaparak kendini sorgulaması gerekir.
İşte bu yüzden daha önceleri söylenmiş bir sözü karikatüre uyarlayarak diyebiliriz ki;
"Karikatür,
karikatürcülere bırakılamayacak kadar
önemlidir!"
