Her Karikatürcü Karikatür Portre Çizmeli Mi?

Muammer KOTBAŞ

Karikatür portre çizerliği, karikatür sanatının içinde özel bir yere sahiptir. Her ne kadar karikatürden kopmayan bir yapısı olsa da, kendine özgü normları vardır.

Karikatür sanatı genel anlamda eleştiri ve mizah işlevini yerine getirirken daha toplumsaldır. Karikatür portre ise durumu kişiselleştirir, bireye indirger. Yani tekildir.

Nasıl ki, yazılı /sözlü karikatürle yazısız/salt çizgi odaklı karikatür arasında bir ayrım yapılmaması gerekiyorsa; karikatür portre ile karikatür arasında da bir ayrım yapılmaması gerekiyor.

Peki, bu iki çizim dalı arasında ayrım yapmamamız gerektiğine göre; her çizer karikatür portre de çizmeli mi?

(Taslak İllüstrasyon: Muammer KOTBAŞ, 01 Kasım 2019)
© Copyright, KotbasArtColors

Bu sorunun yanıtı hem evet hem de hayırdır. Fakat önce şu önemli ayrıntıyı netleştirelim. Karikatür portre çiziminden kazanç sağlayan karikatürcüler -aslında onlara, portreci oldukları için karikatürist denilir- kısmen bu tartışmanın dışında tutulmalıdır. Çünkü onların birincil işi portre çizerliğidir. Yani meslekleridir.

Konu daha çok, her koşulda sadece karikatür çizenleri yakından ilgilendirmektedir.

Taslak Portre
(Çizgi: Muammer KOTBAŞ, 05.10.2022)

Karikatür portre, özelliği açısından alıcısına anlık heyecan veren, daha hızlı tüketilen bir olgudur. Bir çeşit lunaparklardaki komik boy aynalarıdır. Kişi kendini farklı biçimde her gördüğünde kahkahayla gülmeye hazırdır. Bu durum kendi içinde bir tüketim dizgesi geliştirir.

Bu konuda ilk aklıma gelen adından söz edebileceğimiz çizerlerden (karikatüristlerden) Ali ŞUR, Lütfü ÇAKIN, Yusuf TEMİZ, Lütfi KÜÇÜK (1945-2001), Mustafa BORA'yı (1960-2018) sayabiliriz.

Mustafa BORA (Karikatürist, 1960-2018)
(Çizgi: Halil İbrahim YILDIRIM)

Bir diğer portre konusuna dahil olan grup ise karikatür portre çizimine de hakim olan karikatür çizerleridir. Yeri geldiğinde/gerektiğinde özellikli portreler çizebilmektedirler. Bu isimlerden de ilk anımsadıklarım Semih POROY, Köksal ÇİFTÇİ, Kürşat COŞGUN, Oğuz GÜREL, Kürşat ZAMAN, Halil İbrahim YILDIRIM, Kemal BULUŞ, Fevzi KAŞLI, Gürcan ÖZKAN, Halit KURTULMUŞ, Menekşe ÇAM.. ve diğer dostlar.. Hepsinin özgün çizgi anlayışları söz konusu.

(Daha eski ustalardan da var elbet bu alanda yer edinmiş. Selamımız onlara da!..).

İllüstratör portre çizerlerini unutmak olmaz. Tartıştığımız konunun dışında tutuyorum onları. Bu alanda da aklıma ilk Armağan YÜKSEL geliyor.

(Portreler: Armağan YÜKSEL)

Dönelim konumuza.. Herhangi bir mesleği olsun ya da olmasın, karikatürü öncelikle çiziyor olup (sergi, yarışma, basın, güncel, gündeme dair çizen), karikatür portre çizmesi istenen veya istek durumuyla karşılaşan çizerler.

Bu kategorideki çizerler arasında benim gibi portre çizmekten uzak durmaya çalışanları zorlayan bir davranış biçimi var. Karikatür sanatının özünden uzak kimi meraklılar, karikatür sanatını, abartılı ve komik portresinin çizilmesi olarak zannederek, sadece kendisini eğlendirmesiyle eşdeğer tutan.. çizeri, kendisinin portresini çizmeye zorlayarak çizim sanatını yozlaşmış kültürüyle arabesk düzeye indirgeyen insan tipi var. Onların kişisel tatmine dönük ısrarı, karikatür sanatına ihanet sayılabilir. Çizilen kişinin kendini tatmin edecek olması, karikatürcünün de bu tatminde aracı olmasını, sakıncalı buluyorum.

Siz karikatürün anlaşılması, verilen iletileri ve çizgideki obje ve nesnelerle oluşturulmuş kodları alıcısının algılaması için, çizim sonrası karşılaşmalarda da emek harcarsınız. Fakat bilinç düzeyi düşük bu tür insanların karşınıza çıkması ya da çıkacak olması düşüncesi her zaman korkutucu etkisini korumaktadır. Çünkü, anlattığınızı anlayamayacağı için anlatamamış olmanın sonucu olarak, bu konuda kendisini haklı göreceği ve kendi doğrularıyla sergileyeceği rahat tavır, sizin üzerinizde büyük bir baskı oluşturacaktır.

İstemediğiniz halde gelen portre çizim istekleri, çizmeye bir başlayınca isteklerin sonunun gelmeyeceği kabusu, Demokles'in Kılıcı gibi durur başınızın üstünde.

Orhan KEMAL
(Çizgi: Semih POROY)

Bu konuda portreci çizer dostlar fazlasıyla deneyim sahibidirler. Davet edildikleri etkinliklerde, kendilerine yapılan ödemenin karşılığı olarak belirli süre için her gelen kişinin portresini çizmek durumunda kalırlar. İstekler o kadar kontrolsüz boyuta gelir ki, karşılarında sanki bir robot vardır ve çizimi otomatiğe bağlamıştır.. Çizeri düşünen yoktur artık. Tek kurtuluşu, anlaşma yapılan sürenin bitmesi ve o yoğunluğun sona ermesidir.

Karikatürle iç içe olan çizer, yeri geldikçe portre de çizebiliyorsa bu artı değerdir. Fakat aksi olduğu durumda bir noksanlık sayılamaz. Bir güreşçi bale yapamıyorsa, türkü söyleyen arya söyleyemiyorsa bunun bir noksanlık olmadığı gibi. Fakat az da olsa yapabiliyorlarsa fena olmaz.

Karikatürcüler; toplu istekler dışındaki ortamlarda, zorlamadan/zorlanmadan anı kalabilecek şekilde karikatür portre çizebiliyorlarsa en güzeli budur. En değerlisi ve sanatsal değer taşıyanı da bu tür çizimlerdir. Anlıktır, içinden geldiği gibidir.

Örneğin mizah dergileri yayımlayan, karikatür albümleri olan Sedat SİMAVİ (1896-1953), sinema oyuncusu Ayhan IŞIK da (1929-1979) naif karikatür portre çizmişlerdir.

Son olarak yurt dışından anımsadığım portre çizeri isimlerinden birkaçını sıralayalım; Antonio SANTOS (Portekiz), Cláudio TEIXEIRA (Brezilya), Perdo SILVA (Portekiz), Ulisses (Brezilya), Walter TOSCANO (Peru), Luiz carlos FERNANDEZ (Brezilya) ve diğer değerli çizerler..

İlgili Aramalar:

-----------------------

'Portre'

'Portreler'

Wikipedia / Demokles

Wikipedia / Çağdaş Türk karikatürü

Not: Farklı yıllarda benim portremi çizmiş olan çizer dostların çizimlerinden örnekleri "Portreler" sayfasında görebilirsiniz!